Straż drogowa

Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła planową kontrolę funkcjonowania 24 straży gminnych (miejskich). Celem kontroli było dokonanie oceny prawidłowości realizacji zadań straży wynikających z ustawy o strażach gminnych, w tym reagowania strażników na zakłócenia porządku publicznego oraz prowadzenia przez straże postępowań mandatowych. Z kontroli wynika, że straż miejska coraz bardziej przypomina policję drogową. Zamiast dbać o porządek na ulicach i osiedlach, strażnicy zajmują się przede wszystkim ściganiem kierowców, którzy przekraczają dozwoloną prędkość.
W 2009 r. funkcjonowały 553 oddziały straży, tj. o 34 więcej niż w 2008 r. W 2009 r. w strażach zatrudnionych było 10.957 strażników i pracowników administracyjnych. Zgodnie z prawem straż miejska została powołana po to, aby zapewnić mieszkańcom spokój, bezpieczeństwo i porządek publiczny. Faktycznie w wielu gminach coraz mniej strażników wychodzi na patrole, a coraz więcej zajmuje się wystawianiem mandatów na podstawie zdjęć z fotoradarów. A tych urządzeń gminy zakupiły im już 159. Dzieje się to kosztem dbałości o porządek publiczny. Strażnicy powinni zajmować się przede wszystkim ochroną spokoju i porządku na terenie miast i gmin, patrolować osiedla, parki i place zabaw. Robią to jednak zbyt rzadko.

W skali kraju
w 2008 roku strażnicy ujawnili 2 222,7 tys. wykroczeń. W 1 325,1 tys. przypadkach ujawnionych wykroczeń zastosowano pouczenia, wystawiono 897,7 tys. mandatów karnych oraz skierowano 66,0 tys. wniosków o ukaranie do sądów rejonowych. W ogólnej kwocie 135 370,5 tys. zł nałożonych grzywien, 93 124,8 tys. zł, tj. 68,8% stanowiły grzywny za wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji.
W 2009 r. strażnicy unieruchomili 127 085 pojazdów, usunęli z dróg 20 676 pojazdów, doprowadzili do izb wytrzeźwień lub miejsca zamieszkania 78 912 osób oraz ujęli i przekazali Policji 11 387 osób. Jednocześnie strażnicy zabezpieczyli 14 845 miejsc przestępstw, katastrof lub innych podobnych zdarzeń oraz w 65 804 przypadkach uczestniczyli w konwojowaniu dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych na potrzeby gmin.

Statystyki prezentowane przez straże
 wykazują stały i znaczący wzrost ujawnianych przez nie wykroczeń. W latach 2005-2009 wyniósł on 23%. NIK zwraca jednak uwagę, że liczba interwencji w najważniejszej dla obywateli sprawie porządku publicznego wzrosła średnio zaledwie o 2,7%. Zwiększyła się za to znacząco (o blisko 200%) ogólna liczba wykrywanych przewinień komunikacyjnych. W 2005 r. wykroczenia komunikacyjne stanowiły 27,4%, a w 2009 r. już 65,2% ogólnej liczby wszystkich ujawnionych wykroczeń. Ich liczba zwiększyła się o 22,7% w tych jednostkach, które posiadały fotoradary, natomiast w pozostałych liczba tych samych wykroczeń wzrosła tylko o 2,5%.

A przecież przewinienia komunikacyjne to tylko jedna z 26 grup wykroczeń, które powinni ujawniać strażnicy. Są zaś takie jednostki, w których 97% spośród wszystkich wystawionych mandatów dotyczy przewinień drogowych. Większość z nich wypisywana jest na podstawie zapisów z fotoradarów (np. w Szczecinku wykorzystywanie radaru od lipca 2007 r. spowodowało w ciągu dwóch lat wzrost liczby ujawnionych wykroczeń komunikacyjnych o 811%). W efekcie działania strażników nie mają znaczącego wpływu na poprawę porządku publicznego. Liczba interwencji związanych bezpośrednio z bezpieczeństwem mieszkańców zmalała w niektórych gminach nawet o 41%.

Kontrolerzy NIK
twierdzą, że ocena rzetelności i skuteczności podejmowanych interwencji przez straż miejska jest obecnie bardzo trudna, ponieważ strażnicy źle dokumentują swoje działania. Powodem są zarówno braki sprzętowe, jak i zwykła ludzka niedbałość. Dziewięć skontrolowanych jednostek nie posiadało rejestratorów rozmów telefonicznych. Cztery kolejne miały sprzęt, ale używały go tylko w wybranych godzinach. Dyżurni nie odnotowywali zgłaszanych i podejmowanych interwencji. W dodatku w większości jednostek nie istniały spisane procedury dokumentowania służby. Według NIK strażnicy, odpowiedzialni za bezpieczeństwo mieszkańców i uprawnieni do stosowania przymusu, powinni mieć bezwzględny obowiązek precyzyjnego dokumentowania swoich działań. Większą wagę powinni również przywiązywać do ochrony pozyskanych danych osobowych. Kontrola NIK ujawniła przypadki naruszania przez nich prywatności i udostępniania danych osobom nieuprawnionym.

W tej sytuacji NIK uważa, że niezbędne jest doprecyzowanie zasad pracy straży miejskiej i nadzoru nad nią. Poprawie muszą ulec procedury wewnętrzne Nadzór nad strażami, sprawowany przez prezydentów i burmistrzów, jest, bowiem niewystarczający. NIK wytknął władzom brak systemu kontrolowania, jakości i rzetelności pracy strażników. Prezydenci i burmistrzowie bazują jedynie na danych przekazywanych im przez poszczególne jednostki, a bezpośredni nadzór ograniczają przeważnie do bieżących spotkań z komendantami. Co więcej, kontrola wykazała, że prezydenci i burmistrzowie często utrudniali strażnikom wykonywanie podstawowych obowiązków, zlecając im dodatkowe zadania. Strażnicy musieli np. wyłapywać i zapewniać opiekę bezpańskim psom, pobierać opłaty targowe czy dostarczać posiłki osobom zatrzymanym przez policję, choć są to zadania dla zupełnie innych służb. Cierpi na tym zarówno porządek w miastach, jak i autorytet samych strażników.

Z ustaleń kontrolerów wynika,
 że ściągalność wystawianych przez straże miejskie mandatów jest niewystarczająca. Nieprawidłowościom sprzyja tu przede wszystkim nieprecyzyjne prawo. Brak jednoznacznego określenia, kto jest uprawniony do ewidencjonowania i egzekwowania takich należności, zachęca do lekceważenia kary. NIK negatywnie ocenia też brak lub nieprzestrzeganie w 20 strażach procedur dokumentowania i archiwizowania przebiegu służby oraz zasad prowadzenia ewidencji zgłoszeń o zdarzeniach. Nierzetelnie ewidencjonowane w strażach działania nie w pełni odzwierciedlały rzeczywisty przebieg służby strażników, a w szczególności reakcje na zgłoszenia o wykroczeniach. Utrudniało to ocenę pracy strażników oraz miało wpływ na prawidłowość sporządzanych sprawozdań z działalności straży.

Mimo stwierdzonych nieprawidłowości
 NIK pozytywnie ocenia udział straży w działaniach na rzecz poprawy porządku w miastach. Wszystkie 24 kontrolowane straże współdziałały z instytucjami realizującymi lokalne programy ograniczania patologii społecznych, jak również wspomagały Policję w akcjach i programach prewencyjnych. W ocenie kierowników jednostek współpracujących ze strażami oraz komendantów wojewódzkich Policji, prowadzone przez strażników działania pozytywnie wpływały na poprawę porządku publicznego. Pozytywnie też ocenia reagowanie strażników na występujące zakłócenia porządku publicznego.